Α.-Φ. Χρηστίδης

Τα αρχαία ελληνικά στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση

Η παρουσία της αρχαίας ελληνικής γλώσσας στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση δεν πρόκειται να έχει εκπαιδευτικά αποτελέσματα - δηλαδή τη γνώση της αρχαίας γλώσσας - αλλά και παιδευτικά αποτελέσματα - την επαφή με τον αρχαίο κόσμο - αν οι σχετικοί σχεδιασμοί δεν απαλλαγούν από τρία ιδεολογικά σύνδρομα - συγγενικά μεταξύ τους:

β. Το ιδεολογικό έρεισμα αυτού του συνδρόμου -αυτή η περίπου μεταφυσική αντίσταση της ελληνικής γλώσσας στη γλωσσική αλλαγή- είναι εξωγλωσσικοί, ιστορικοί παράγοντες, ξεκινώντας από τους τελευταίους προχριστιανικούς αιώνες -το κίνημα του αττικισμού- και συνεχίζοντας με το γλωσσικό αρχαϊσμό του Βυζαντίου και τον αντίστοιχο αρχαϊσμό -καθαρεύουσα- του νεότευκτου ελληνικού κράτους. Η εμμονή στην καθαρεύουσα ήταν το αποτύπωμα της εναγώνιας αναζήτησης της συνέχειας με την ένδοξη κλασική αρχαιότητα που θα εξασφάλιζε για τους Νεοέλληνες -και το νέο ελληνικό κράτος- την αποδοχή τους από τους διαχειριστές της κλασικής κληρονομιάς -τους Ευρωπαίους. Και αυτή η ιδεολογική διάσταση παράγει το δεύτερο σύνδρομο: την αντιμετώπιση της αρχαίας ελληνικής της κλασικής εποχής ως «σωστικού τους έθνους» (κατά τη διατύπωση της Ε. Σκοπετέα): «σωστικό» με την έννοια του «φρονηματισμού» και ό,τι οπισθοδρομικό σημαίνει, παντού και πάντοτε, η έννοια αυτή. Η ταύτιση της καθαρεύουσας -αυτού του τεχνητού γλωσσικού εργαλείου που συντηρούσε το μύθο της αδιάσπαστης συνέχειας, της μη αλλαγής- με ό,τι πιο οπισθοδρομικό στον κοινωνικό χώρο βεβαιώνει αυτή τη φρονηματιστική διάσταση για την οποία η ίδια η αρχαία γλώσσα δεν φέρει βέβαια καμία ευθύνη.

γ. Και «σωστικό» -και φτάνουμε στο τρίτο σύνδρομο- με την έννοια της «σωτηρίας» του ομιλητή της νέας ελληνικής από τη γλωσσική ανεπάρκεια -την περίφημη λεξιπενία-, που παράγεται από την αποκοπή από τα αρχαία ελληνικά (εννοείται της κλασικής εποχής) και την καθαρεύουσα. Επιχείρημα παντελώς ασύστατο επιστημονικά -κάθε γλωσσικό σύστημα σε κάθε χρονική στιγμή έχει την επικοινωνιακή του αυτάρκεια- που προωθήθηκε από τα προπύργια του γλωσσικού -και κοινωνικού- συντηρητισμού ως αντίδραση στη γλωσσική μεταρρύθμιση του 1976 και στις δειλές και βραχύβιες προσπάθειες της δεκαετίας του '80 να αποκτήσει η αρχαιογνωσία -και ως γλωσσικό μάθημα στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση- ένα λιγότερο προσκυνηματικό και περισσότερο κριτικό και ουσιαστικό χαρακτήρα, με την προώθηση και τη μετάφραση των αρχαίων κειμένων ως πυλώνα της αρχαιογνωσίας.

Το δυστύχημα είναι ότι τα σύνδρομα αυτά -στις συνθήκες της γενικευμένης κρίσης που αντιμετωπίζουν οι σημερινές κοινωνίες, και η ελληνική μεταξύ αυτών- έχουν μετατραπεί σε στερεότυπα με ευρύτατη διάδοση και με επικίνδυνες κοινωνικές συνέπειες. Η μυθοποίηση της αρχαίας ελληνικής παράγει το μύθο της περιούσιας γλώσσας και του περιούσιου λαού που τρέφει την ξενοφοβία -γιατί όχι και την ξενοκτονία- το ρατσισμό, τη μη ανοχή. Είναι χαρακτηριστικές οι τοποθετήσεις της καθηγήτριας κ. Ξανθάκη-Καραμάνου, προέδρου της Εταιρείας Ελλήνων Φιλολόγων -για την οποία η αρχαία ελληνική γλώσσα είναι, περίπου, ένα γλωσσικό «θαύμα», δομικά διαφορετικό από οποιαδήποτε άλλη γλώσσα- αλλά και του κ. Καζάζη, αντιπροέδρου μέχρι πρόσφατα του ΚΕΓ, ο οποίος οψίμως -και παρά τη δεκαετή θητεία του στο ΚΕΓ που κινήθηκε στον αντίποδα αυτών των απόψεων- ανακάλυψε τα θέλγητρα αυτής της κοινωνικά επιζήμιας μυθολογίας.

Οι πρόσφατες επιλογές του υπουργείου Παιδείας για την ενίσχυση της διδασκαλίας των αρχαίων ελληνικών στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση δυστυχώς δεν αποστασιοποιούνται -το αντίθετο- από το μυθολογικό σκεπτικό που περιέγραψα και γι' αυτό κάθε άλλο παρά υπόσχονται κάποια ουσιαστική συμβολή στο ευρύτερο ζήτημα της ουσιαστικοποίησης της γλωσσικής εκπαίδευσης στην Ελλάδα.

Καθηγητής Γλωσσολογίας ΑΠΘ, +26-12-2004

Πηγή: Εφημερίδα Ελευθεροτυπία, 27-11-2004

http://archive.enet.gr/online/online_fpage_text/dt=27.11.2004,id=34280092

Αναδημοσίευση: www.e-keimena.gr