Εξαιρετικά κείμενα - Τύπος |
Ευγένιος Αρανίτσης Σχετικά με τα βήματα της ανάγνωσης (2)
Στο προηγούμενο προσπάθησα να αναπτύξω, σε τρία βήματα, veni, vidi, vici, μια μεταφορική αντίληψη του περίπατου, του βαδίσματος, ως ανάγνωσης (του τοπίου της υπαίθρου, της πόλης κ.λπ.).
Αποδείχθηκε ότι αυτή η αναλογία υπαγορεύει, αναπόφευκτα, μια ορισμένη κριτική των συνηθειών που απορρέουν απ' το ανακλαστικό του μοντέρνου εκδρομικού πανικού -άνθρωποι βαδίζουν στα τυφλά, φωτογραφίζοντας εκείνο απ' το οποίο επιθυμούν να απομακρυνθούν. Η ανάγνωση του κόσμου περνάει κρίση -τη βαθύτερη από κτίσεως.
Αυτό κόστισε ίσως μερίδιο της συλλογικής μας επιδεξιότητας στις ανταλλαγές, αφού οι ξένοι, αντί να φέρνουν στην πατρίδα τους ενθύμια της εμπειρικής κατανόησης των εικόνων που ενέπνευσαν τους επιμέρους δισταγμούς ή τη συνολική παραφορά του ταξιδιού, φέρνουν, ανάποδα, στον τόπο υποδοχής, τη χειρότερη ανάμνηση των συνθηκών της εργασίας από τον τόπο προέλευσης: κούραση, πρόγραμμα, άγχος και αδιαπραγμάτευτη υποταγή στον αυτοματισμό που απαιτεί να δουν τα πάντα - ίσον να μην αντικρίσουν τίποτα, να μη διαβάσουν, να μην κατανοήσουν το νόημα της τρέχουσας συγκυρίας όπως αντανακλάται στη διαδοχή των υποκειμενικών επεισοδίων που το φιλοξενούν. Η νοσταλγία της εκτίμησης για κείνο στο οποίο τα πόδια, ως στηρίγματα αισθαντικότητας, είχαν μια φορά κι έναν καιρό αφιερώσει το πέρασμά τους είναι γι' αυτούς τους καημένους άγνωστη· ξεθεώνονται περπατώντας με τις φωτογραφικές μηχανές στο χέρι και οι σαγιονάρες γίνονται μάρτυρες ενός ξεριζωμού που άνετα θα συγκρινόταν με ξεριζωμό απ' το λίκνο της ανάγνωσης.
Κανένας βέβαια δεν θα παραδεχόταν ότι ο τουρισμός απομάκρυνε το άτομο από την ποίηση κι ότι η πεζότητα αυτού του νέου είδους ελάχιστα θύμιζε λογοτεχνική αρετή. Ως καταναλωτής (αποστάσεων), ο τουρίστας ήθελε να είναι, πάντοτε, ένα βήμα μπροστά απ' τις εξελίξεις -ιδού ο λόγος για τον οποίο οι αληθινές εξελίξεις δεν τον άγγιζαν, τουλάχιστον όχι αρκετά δραματικά ώστε να ξαναβρεί την ευκίνητη αγωνία της σκέψης στη χαλάρωση του σώματος, φέρ' ειπείν σ' εκείνο το φυσικό τμήμα του χάρτη της Φύσης όπου η υπόσχεση πως οι διακοπές θα διαρκούσαν αιωνίως έλαμπε σαν τη Σελήνη του Ιουλίου. Στη σκιά των ασυνείδητων θρύλων της παιδικής ηλικίας, το παιγνίδι που είναι γνωστό σαν «κουτσό» (hopscotch) εξόρκιζε αυτόν ακριβώς τον παρεμποδιστικό χαρακτήρα της πεζότητας ως παράπλευρης συνέπειας της ευθυγράμμισης με την εντολή «don't look back» ή «keep walking»· το κουτσό ήταν μια αλληγορία της καθόδου στον Αδη (της γλώσσας, του συμβολικού συστήματος). Το κοίταγμα πάνω απ' τον ώμο ήταν το βλέμμα του πένθους. Στις δυτικές παραδόσεις, ό,τι δεν πενθείται στοιχειώνει και αρχίζει να περπατάει εκείνο, αντί να ακινητεί επιτρέποντάς σου να απομακρυνθείς: ακίνητος (καθηλωμένος) είσαι πλέον εσύ, όχι το πράγμα, όχι η δυναστεύουσα παράσταση: θυμίζω πως η αγγλική γλώσσα περιγράφει μια κατηγορία πνευματικών οντοτήτων («ίσκιους», «διπλά» κλπ.) με τον όρο walk-in(s) - αυτοί που (εις)έρχονται βαδίζοντας. Θυμίζω επίσης το υπέροχο όνομα Σάνταλφον, που δηλώνει το πνεύμα-φύλακα ή το αρχέτυπο όλων των πνευμάτων τα οποία σε υποδέχονται στα μεταίχμια, και σημαίνει τον ήχο των βημάτων που πλησιάζουν.
Μεταφορές οι οποίες γεφυρώνουν την ανάγνωση και το βάδισμα με συγκινούν αντιστρόφως ανάλογα προς το ίδιο το βάδισμα, που ουδέποτε με κέρδισε και που ανέκαθεν συνέδεα με τις ανυπόφορες και αντιπαιδαγωγικές προτροπές μιας ψυχαναγκαστικής μητέρας. Στον αστερισμό αυτών των μεταφορών εντοπίζω, λ.χ., τον διασκελισμό της ποίησης, άνοιγμα και αιώρηση του βηματισμού της αναπνοής (αλλαγή στίχου) πάνω απ' την προκαλούμενη τομή και ταυτόχρονα σύζευξη των δύο ημίσεων με μια ζωηρή κίνηση του νοήματος. Δρασκελιά: κάτι πολύ πιο ενδόμυχο και κομψό απ' ό,τι δηλώνει η καθαρά αθλητική ερμηνεία της λέξης. Μπορεί να μην είχα την παραμικρή έφεση στις δρασκελιές, ήμουν ωστόσο στρατευμένος στην ποίηση και το (αργό, περιστασιακό) βάδισμα στους συνειρμικούς διασκελισμούς της ρυμοτομίας της πόλης αποτελούσε τη μεταφορά της. Εδώ ταιριάζει η σανσκριτική λέξη iksmno, δηλωτική τόσο του ίχνους όσο και του βήματος: περιφερόμενος στην πόλη, γράφεις (επάνω της) κάτι σαν ημερολόγιο βημάτων· ο ψυχικός πλούτος μιας πόλης αντιστοιχεί στο παλίμψηστο αυτών των ημερολογίων.
Ετσι, η άρνηση να αναγνωρίσουμε τη διαφορά μεταξύ ποίησης και πεζού («πεζότητας»), εντελώς ευλογοφανής σήμερα, μοιάζει περιέργως, αν και σύμπτωμα παρακμής της λογοτεχνίας, με κάτι θεάρεστο, με μια νοσταλγική παλινδρόμηση στην εποχή που η πεζοπορία δεν ήταν ολότελα ξένη προς τις λυρικές ανταύγειες που εξέπεμπε ο κόσμος όταν τον αντιλαμβανόσουν απ' τη σκοπιά της πολυτιμότητας της εμπειρίας. Τώρα, διαβάζοντας, φτάνεις μέχρι το εσωτερικό προαύλιο του Four Seasons, στο Μιλάνο, για περιπάτους πέντε αστέρων, αλλά το νόημα λείπει. Δύσκολα κείμενα δεν διαβάζονται σημειωτόν· δοκίμια διαβάζονται τροχάδην. Στην Ιστορία της ανάγνωσης στον Δυτικό κόσμο, μια συλλογή εργασιών που ανθολόγησαν οι Guglielmo Cavallo και Roger Chartier, προσκρούω σε μιαν ακόμη νύξη: «Μετά την αρχαϊκή εποχή, η πράξη της ανάγνωσης μπορεί να εκφραστεί με ρήματα που σημαίνουν στην κυριολεξία "ξετυλίγω" (ανελίσσειν), δηλαδή ένα βιβλίο, ή ακόμα "διέρχομαι" (διεξιέναι) ή επίσης "συναντώ κάποιον", "συναναστρέφομαι κάποιον" (εντυγχάνειν και συγγίγνεσθαι)...» Η υπογράμμιση του «διέρχομαι» δική μου.
Πώς διέρχεται κανείς; Οχι πια με την ταραχή ή την απόλαυση της σταδιακής διείσδυσης στον πλούτο των αντιφάσεων του τόπου. Διερχόμαστε σαν εκτελωνιζόμενα αγαθά ή πληροφορίες που διασχίζουν την οθόνη για να ενσωματωθούν σε σμήνη άλλων πληροφοριών κ.ο.κ. Κλείνοντας τα βιβλία, είμαστε όλοι transit, επισκέπτες στην ίδια μας τη χώρα. Συνεπάγεται ότι όντως η χώρα ισοδυναμούσε με τα βιβλία της
Πηγή: Εφημερίδα Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία, 25-07-2010 Ενθετο Επτά, Στήλη: Παράδοξα http://www.enet.gr/?i=news.el.article&id=185832 Αναδημοσίευση: www.e-keimena.gr
|
Τελευταία Ενημέρωση στις Δευτέρα, 16 Αύγουστος 2010 11:22 |
Παιδείας μετέχοντες
Εμφανίσεις Περιεχομένου : 5679772