Σε σύνδεση τώρα

Έχουμε 81 επισκέπτες συνδεδεμένους
Θεματικές Ενότητες - ΠΑΙΔΕΙΑ
Συντάχθηκε απο τον/την Πέτρος Πιζάνιας   

 

Πέτρος Πιζάνιας

Για ένα ανοικτό σύστημα παιδείας

 

 

Νομίζω ότι η καλύτερη συγκάλυψη που έχω συναντήσει στα νοήματα είναι εκείνη η αδιόρατη υποκατάσταση της λέξης εκπαίδευση με τη λέξη παιδεία, η οποία με τη σειρά της υποκαταστάθηκε από τη λέξη κουλτούρα. Συγκοινωνούντα δοχεία τα αφηρημένα νοήματα, ίσως. Αλλά οι θεσμικές λειτουργίες και οι κοινωνικοί ρόλοι που σημαίνουν αυτά τα νοήματα είναι πολύ κρίσιμα για να είναι τόσο ρευστά. Πολύ ασήμαντα τα αποτελέσματά τους για να ονοματοθετούνται τόσο μεγαλόπρεπα.

 

Σε αυτήν τη δεκαετία είδαμε πολλά. Ο πρώτος διαγωνισμός του ΑΣΕΠ για την πρόσληψη δημοσίων υπαλλήλων υπήρξε η πρώτη ψυχρολουσία με το πολύ χαμηλό μορφωτικό επίπεδο ενός εξαιρετικά αντιπροσωπευτικού δείγματος του ελληνικού πληθυσμού. Αργότερα, λίγο μετά το μέσο της δεκαετίας, ήρθε η έρευνα εγγραμματοσύνης του ΟΟΣΑ και βρεθήκαμε να έχουμε ένα από τα υψηλότερα ποσοστά αγραμμάτων στον δυτικό κόσμο. Ακολούθησε ο διαγωνισμός για την πρόσληψη εκπαιδευτικών της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Η συντριπτική πλειονότητα των υποψηφίων όλων των ειδικοτήτων σημείωσε αποτυχία. Οχι μόνο γενικώς, αλλά και ειδικότερα στο κύριο μάθημα της ειδίκευσης, αυτό δηλαδή στο οποίο κατέχουν πανεπιστημιακό πτυχίο.

 

Και τέλος, το σωτήριο έτος που διανύουμε ήρθε μια έρευνα (η πολλοστή) να επιβεβαιώσει ότι οι περισσότεροι μαθητές και οι μαθήτριες της τρίτης λυκείου ξέρουν μεν, όμως ελάχιστα κατανοούν. Και αυτά είτε με εξαιρετικά αόριστη είτε με τελείως μονοσήμαντη πρόσληψη. Κοντολογίς, εκφωνούν λέξεις κυρίως ως ήχους προς πράγματα, και σχεδόν καθόλου σκέψη ως αλληλουχία νοημάτων. Δηλαδή παπαγαλία. Ακριβέστερα δυνατότητα αφαιρετικής σκέψης, πολύ περιορισμένη, ενδεχομένως και κοινωνικά προσδιορισμένη, κάτι σαν προνόμιο. Μα όλα αυτά τα γνωρίζουμε από χρόνια, θα ακουστεί. Οντως, και λοιπόν; Η μεταρρύθμιση, και ακριβέστερα οι μεταρρυθμίσεις του τ. υπουργού Γ. Αρσένη, το ολιγότερο που μπορεί να πει κανείς είναι ότι σάρωσαν ορισμένα από τα κακώς κείμενα αυτονόητα. Ωστόσο ακριβώς το σάρωμα ορισμένων αυτονόητων ανέσυρε στην επιφάνεια το μείζον ζητούμενο: την ποιότητα της παρεχόμενης εκπαίδευσης.

 

Ισορροπίες και επιδιώξεις

 

Αν κανείς καταβάλει τον απαιτούμενο κόπο να διαβάσει τους εκπαιδευτικούς στόχους των νόμων της τελευταίας 25ετίας, θα βρει λίγα συμπαθητικά πράγματα να συνυπάρχουν μαζί με άπειρα όσα που θα καραφλιάσουν τον υπομονετικό αναγνώστη. Τι ισορροπίες άσχετων και αλληλοαναιρούμενων επιδιώξεων, τι αοριστολογία, τι εθνικοϊστορική και εκκλησιαστική ρητορική.

 

Αν δεχτούμε την υπόθεση ότι οι βασικές κοινωνικές ομάδες συμφερόντων που ρυθμίζουν το εκπαιδευτικό μας σύστημα είναι οι συνδικαλιστές εκπαιδευτικοί, οι κομματικοί μηχανισμοί, η εκκλησία, οι φροντιστές και οι κομματικές σφραγίδες (σύλλογοι γονέων και κηδεμόνων) σε ποικίλους συνδυασμούς, τότε στους εκάστοτε εκπαιδευτικούς στόχους αποτυπώνεται μια ανέφικτη ισορροπία. Ανέφικτη επειδή δεν διακρίνεται από κανέναν ορθολογισμό, ανέφτικη επειδή στη διαμόρφωση των εν λόγω στόχων η επιστημονική γνώση περί τα εκπαιδευτικά περιφρονείται, ανέφικτη τέλος επειδή το ζητούμενο, όπως προκύπτει από τους στόχους, δεν είναι η ορθολογική εκπαίδευση των παιδιών και των νέων αλλά οι ισορροπίες και η θεσμοθέτηση επιρροών μεταξύ των παραπάνω ομάδων. Η εκπαίδευση, κάτι σαν σάρκα προς διανομή. Το σύστημα που προκύπτει είναι αυτό των αλληλοαναιρούμενων τάσεων για το οποίο η εκάστοτε πολιτική ηγεσία αναζητεί την εσωτερική του εξισορρόπηση με την επιβολή ενός άτεγκτου θεσμικού αντικειμενισμού. Ο άτεγκτος θεσμικός αντικειμενισμός εκφράζεται με κανονιστικά κείμενα για απίστευτες λεπτομέρειες, ως εάν να επρόκειτο για μία στην κυριολεξία μηχανή, όπου η συνολική λειτουργία ως και η τελευταία βίδα πρέπει να ρυθμιστούν από τον μηχανικό: ύλη, έκταση, περιεχόμενο και αριθμός σελίδων όλα χωρίς δεύτερη επιλογή, κατανομή στο αναλυτικό πρόγραμμα, ερωτήσεις και απαντήσεις ανά κεφάλαιο, ένα βιβλίο ανά μάθημα για κάθε μαθητή και το ομόλογο λυσάρι του για τον καθηγητή, ερωτηματολόγια, είδος εξετάσεων, τρόπος βαθμολογίας, εκδρομές.

 

Τόσες και άλλες τόσες λεπτομερέστατες ρυθμίσεις για τα πάντα που καθιστούν την εκπαιδευτική διαδικασία απολύτως κλειστή και την εσωτερική λειτουργία της ασφυκτική για διδάσκοντες και διδασκομένους. Η περιέργεια, η συμμετοχή, η αντίρρηση, η κριτική, η ανακάλυψη και η δημιουργικότητα και τέλος η φαντασία εξαλείφονται μέσω αυτού του κλειστούς συστήματος που διαμορφώνουν οι ατελείωτες ρυθμίσεις όλων των λεπτομερειών. Τα ανόητα, κατά κανόνα, βιβλία, η ρητορική διδασκαλία χωρίς πειραματισμό ή άλλες πρακτικές που ενισχύουν τη βιωματική αίσθηση των γνώσεων, και τέλος οι διευθυντές και οι προϊστάμενοι, επιλεγμένοι με αδιανόητα κριτήρια, πλαισιώνουν και αναπαράγουν την εκπαιδευτική αυτή δομή. Αυτός ο θεσμικός αντικειμενισμός εξωθεί τους μαθητές στα φροντιστήρια, αφαιρεί από τους καθηγητές τη λειτουργία των φυσικών αξιολογητών των μαθητών τους και τους υποκαθιστά με εθνικές εξετάσεις ή και ερωτηματολόγια μετατρέποντας τα σχολεία σε εξεταστήρια. Εν τέλει (λίγο ακραία διατυπωμένο) αφήνει στους καθηγητές μόνο τη φωνή για να ομιλούν την ύλη και στους μαθητές μόνο τα αφτιά να την ακούν.

 

Γνώσεις και δεξιότητες

 

Αυτή η λειτουργία είναι σχεδόν καταστροφική επειδή βάλλει ευθέως εναντίον του πυρήνα της εκπαιδευτικής διαδικασίας: της ελευθερίας ως θεμελιώδους προϋπόθεσης στη σύναψη δημιουργικών σχέσεων μεταξύ διδασκόντων και διδασκομένων. Αντί της ελευθερίας η λειτουργία των σχολείων με όρους άτεγκτου θεσμικού αντικειμενισμού, ή αμεσότερα διατυπωμένο με όρους υποταγής της λειτουργίας του στις ομάδες ειδικών συμφερόντων που προαναφέρθηκαν, προκρίνει την καχυποψία και την πρακτικίστικη πονηριά, την υπεκφυγή και τη θεσμική στρεψοδικία, και καταλήγει να ανασύρει την αίσθηση της ματαιότητας και της άρνησης.

 

Ποιοι θα μπορούσαν να είναι οι στόχοι του εκπαιδευτικού μας συστήματος της πρώτης και της δεύτερης βαθμίδας; Κατ' αρχάς θα πρέπει να είναι στόχοι και όχι ρητορεία περί το έθνος, τη θρησκεία, τη γνώση και άλλες γενικολογίες που απλά κατοχυρώνουν θεσμικά την επιρροή των εν λόγω ομάδων συμφερόντων στην εκπαίδευση. Ενδεικτικά λοιπόν στόχοι μπορεί να είναι πέντε γενικές κατευθύνσεις καλλιέργειας γνώσεων και δεξιοτήτων με προσαρμογή της μεταβίβασής τους στις ηλικίες από την πρώτη δημοτικού ως την τρίτη λυκείου: η γλωσσική αγωγή (όχι απλώς γραμματική) με πλήρη εκπαίδευση τόσο στα ελληνικά όσο και ισότιμα σε μια ξένη γλώσσα και τα βασικά τους κείμενα, η κατάκτηση από τους μαθητές των βασικών στοιχείων του θεωρητικού και πειραματικού κώδικα των φυσικών και κοινωνικών επιστημών, η κατάκτηση του κώδικα των τεχνών και των στοιχειωδών τεχνικών τους, η εξοικείωση με τις προσιτές στις ηλικίες τους τεχνολογίες και τέλος η σωματική αγωγή με σωματικές τέχνες και αθλητισμό.

 

Πολύ ύλη ή λίγη; Δίλημμα ψεύτικο, δεδομένου ότι έχει εύστοχα ξεπερασθεί σε πολλά άλλα εκπαιδευτικά συστήματα. Η λίγη ύλη υψηλής ποιότητας και με πολλές επιλογές (έχει ήδη θεσμοθετηθεί το πολλαπλό βιβλίο) δεν μπορεί παρά να συνδυάζεται με την πολλή εργασία των μαθητών εντός του σχολείου και δευτερευόντως εκτός (έτσι ώστε να αποκτήσουν και νόημα τα ολοήμερα σχολεία, να μην καταλήξουν αποθήκες παιδιών). Εργασία βεβαίως με την παρότρυνση και την εποπτεία των καθηγητών, που πρέπει να γίνουν οι αποκλειστικοί κριτές τους. Ποιων καθηγητών;

 

Η αδύνατη μεταρρύθμιση

 

Η αποκατάσταση της αξιοκρατίας και της εκπαιδευτικής αποτελεσματικότητας ασφαλώς απαιτεί αρκετές αλλαγές, ιδίως στο επίπεδο της διοίκησης των σχολείων. Ωστόσο πιστεύω πως το πρώτιστο είναι η αποκατάσταση της εκπαιδευτικής ελευθερίας και των αρμοδιοτήτων των δασκάλων και καθηγητών. Φυσικά έτσι από μόνο του διατυπωμένο το αίτημα της ελευθερίας δεν αρκεί. Ελευθερία ονομάστηκε και το καθεστώς αυθαιρεσίας που επικράτησε στην εκπαίδευση από τη δεκαετία του '80 στο όνομα κάποιου παιδαριώδους και εν τέλει ιδιοτελούς αντιαυταρχισμού. Απλά η εκπαιδευτική ελευθερία είναι μια ανάγκη για την άνοδο της ποιότητας. Και αυτή έχει υποχρεωτικά στο επίκεντρό της το φυσικό πρόσωπο που είναι ο εκπαιδευτικός. Χωρίς αυτόν απλώς δεν υπάρχει.

 

Η παροχή λοιπόν ηθικών και επιμορφωτικών κινήτρων στους εκπαιδευτικούς, αλλά και η δημιουργία των αναγκαίων μέσων, όπως βιβλιοθήκες και εργαστήρια, ακόμη η ελευθερία να επιλέγει αυτός από τα πολλά προτεινόμενα το βιβλίο που προκρίνει καλύτερο και να το διδάσκει με τον προσφορότερο τρόπο για αυτόν και τους μαθητές του, αποτελούν ορισμένους από τους θεμελιώδεις όρους ανάδειξης των καλυτέρων, κατοχύρωσης της ποιότητας στην εκπαιδευτική λειτουργία. Συνοπτικά, ελευθερία σε τούτη τη συλλογιστική νοείται ως πλαίσιο κανόνων και επάρκεια μέσων εντός των οποίων οι διδάσκοντες προτρέπονται να διαμορφώνουν δημιουργική σχέση με τους διδασκομένους και να αμείβονται για τούτο ηθικά και υλικά. Αλλά όμως και να ελέγχονται. Εννοώ να ελέγχονται πλήρως και αντικειμενικά με το σύστημα εξωτερικής και αποκλειστικής αξιολόγησης των σχολικών μονάδων από ειδικό σώμα αξιολογητών. Αξιολόγηση των σχολικών μονάδων ως λειτουργικών συνόλων ως προς την επάρκεια των σχολικών κτιρίων και του εξοπλισμού, την ορθολογικότητα της διοίκησης, την ποιότητα και την αποτελεσματικότητα των εκπαιδευτικών και του μορφωτικού αποτελέσματος.

 

Είναι βέβαιο πως μετά την πλημμυρίδα των πρόσφατων μεταρρυθμίσεων έχει επέλθει πλησμονή στις δύο πρώτες βαθμίδες της εκπαίδευσης. Μια γενική μεταρρύθμιση είναι πολιτικά αδύνατη, και άλλωστε είναι πολύ αμφίβολο ότι απαιτείται. Ωστόσο συγκεκριμένες παρεμβάσεις μεταρρυθμιστικού τύπου, παρεμβάσεις που θα απελευθερώνουν τις δυνατότητες του υφιστάμενου συστήματος και θα το ωθούν προς δημιουργικότερη και αποτελεσματικότερη λειτουργία, είναι πιστεύω δυνατές. Πιθανότατα και επιθυμητές από πολλούς εκπαιδευτικούς.

 

 

Πηγή: Εφημερίδα Το Βήμα, 23-07-2000

http://www.tovima.gr/default.asp?pid=46&ct=114&artId=107421&dt=23/07/2000

Αναδημοσίευση: www.e-keimena.gr

 

 

 

 
Τελευταία Ενημέρωση στις Δευτέρα, 16 Αύγουστος 2010 11:16