Παναγιώτης Κονδύλης

Τα ανθρώπινα δικαιώματα

Ερώτηση:

Τι σημασία έχει η οικουμενική διακήρυξη των ανθρωπίνων δικαιωμάτων; Αποτελεί ένα χρήσιμο ηθικό πρόταγμα ή τρόπο νομιμοποίησης ιδεολογικά φορτισμένο πού σε πολλές περιπτώσεις δεν δέσμευσε τα κράτη πού την υπέγραφαν;

Απάντηση:

Οι διακηρύξεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων από τα τέλη του 18ου αιώνα ως σήμερα σημαδεύουν μιαν Ιστορική τομή, η οποία αρχικά επιτελείται στη σφαίρα του δυτικού πολιτισμού. H ανθρωπολογία υποκαθιστά τη θεολογία, τελειώνει η βασιλεία του Θεού και αρχίζει η βασιλεία του Ανθρώπου ως δημιουργού του ιστορικού σύμπαντος. Καθώς ο Άνθρωπος υποκαθιστά τον Θεό, παίρνει αναγκαστικά ορισμένα του γνωρίσματα, δηλαδή θεωρείται απόλυτη αυταξία, πρόσωπο ιερό και απαραβίαστο, φορέας απαράγραπτων δικαιωμάτων. Αν όμως ο Άνθρωπος διαδέχθηκε τον Θεό, η απόσταση ανάμεσα σε ιδεολογία και πραγματικότητα δεν μειώθηκε καθόλου. Η παντοδυναμία του Θεού διόλου δεν εξασφάλιζε την καθολική ισχύ του «αγαπάτε αλλήλους», και η οικουμενικότητα των «ανθρωπίνων δικαιωμάτων» διόλου δεν επηρεάζει εξ ίσου και κατά την αυτή έννοια τη ζωή όλων των ανθρώπων. Γιατί όπως το συγκεκριμένο περιεχόμενο και οι συγκεκριμένες εφαρμογές του «αγαπάτε αλλήλους» προσδιορίζονταν δεσμευτικά από συγκεκριμένα κυρίαρχα υποκείμενα, έτσι και τα «ανθρώπινα δικαιώματα» έχουν τους κυρίαρχους και δεσμευτικούς ερμηνευτές τους.

Οι Ηνωμένες Πολιτείες, μέσω του στόλου και της αε­ροπορίας τους, ορίζουν δεσμευτικά τα «ανθρώπινα δικαιώματα» στη Βοσνία, όμως οι Βόσνιοι δεν μπορούν να ορίσουν δεσμευτικά τα «ανθρώπινα δικαιώματα», π.χ. να επιβάλουν την κατάργηση της θανατικής ποινής στις Ηνωμένες Πολιτείες. Οι Ηνωμένες Πολιτείες επιφυλάσσουν στον εαυτό τους το πολύ ανθρώπινο δικαίωμα να αντιμετωπίζουν διαφορετικά τη Σαουδική Αραβία και το Ιράν, μολονότι η κατάσταση των «ανθρωπίνων δικαιωμάτων» στις δύο αυτές χώρες ελάχιστα αποκλίνει.

Κοντολογίς: η πολιτική εκμετάλλευση των «ανθρωπίνων δικαιωμάτων», δηλαδή η χρήση τους ως μέσου πίεσης και επέμβασης είναι αναπόδραστη ήδη λόγω του γεγονότος ότι τέτοια «δικαιώματα» μπορούν να επιβληθούν μονάχα από τους ισχυρότερους πάνω στους ασθενέστερους, όμως στην αντίστροφη περίπτωση δεν είναι δυνατή και λειτουργική καμία θεσμική διευθέτηση. Τα «ανθρώπινα δικαιώματα» μετατρέπονται έτσι σε πολιτικό εργαλείο μέσα σε μια πλανητική κατάσταση, η πυκνότητα της οποίας καθιστά βέβαια απαραίτητη τη χρήση οικουμενιστικών ιδεολογημάτων, μέσα στην οποία όμως η δεσμευτική ερμηνεία των ιδεολογημάτων αυτών εναπόκειται πάντα στις διαθέσεις και στα συμφέροντα των ισχυρότερων εθνών. Τα «ανθρώπινα δικαιώματα» υπόκεινται στην επαμφοτερίζουσα λογική αυτής της κατάστασης και αντικατοπτρίζουν τις αντιφάσεις και τις εντάσεις πού σημαδεύουν κατά τρόπο δραματικό τη σημερινή παγκόσμια κοινωνία. Γι' αυτό ο αγώνας για την ερμηνεία τους αναγκαστικά θα μετατραπεί σ' έναν αγώνα μεταξύ ανθρώπων γύρω από τα όσα θεωρεί εκάστοτε ό καθένας τους ως δικό του αναφαίρετο δικαίωμα.

Αυτός ο αγώνας περί ερμηνείας έχει αρχίσει από καιρό ανάμεσα σε «Βορρά» και «Νότο» ή «Δύση» και «Ανατολή», και οξύνεται στον βαθμό όπου τα δισεκατομμύρια του «Νότου» ή της «Ανατολής» ερμηνεύουν όχι τυπικά, αλλά υλικά τα «ανθρώπινα δικαιώματα», απαιτώντας μιαν ουσιαστική ανακατανομή του παγκόσμιου πλούτου, χωρίς να τους ενδιαφέρει η ηθική των χορτασμένων.

Θέτω την έκφραση «ανθρώπινα δικαιώματα» εντός εισαγωγικών, γιατί σήμερα τέτοια δικαιώματα υπάρχουν στο χαρτί, στο κεφάλι φιλοσόφων ή στα χείλη προπαγανδιστών, όχι όμως στην πραγματικότητα. Υπάρχουν «κράτη δικαίου», όμως δεν υπάρχουν «ανθρώπινα δικαιώματα», αν νοήσουμε τον όρο στην κυριολεξία του. Ως ανθρώπινο δικαίωμα επιτρέπεται να θεωρείται μονάχα ένα δικαίωμα το οποίο απολαμβάνουν όλοι οι άνθρωποι μόνο και μόνο επειδή είναι άνθρωποι, δηλαδή χωρίς τη διαμεσολάβηση εξουσιαστικών αρχών και συλλογικών υποκειμένων (π.χ. εθνών και κρατών), που, από εννοιολογική και φυσική άποψη, είναι στενότερα από την ανθρωπότητα ως σύνολο. Επιπλέον, ένα γνήσιο ανθρώπινο δικαίωμα θα πρέπει να ισχύει και να απολαμβάνεται παντού όπου υπάρχουν άνθρωποι, δηλαδή παντού όπου επιθυμεί να εγκατασταθεί καθένας. Ώστε σε τελευταία ανάλυση δεν υπάρχουν ανθρώπινα δικαιώματα δίχως απεριόριστη ελευθερία κίνησης και εγκατάστασης και δίχως αυτόματη νομική εξίσωση όλων των ατόμων με όλα τα άτομα χάρη στην οικουμενική ισχύ μιας ενιαίας νομοθεσίας. Όσο ο Αλβανός π.χ. δεν έχει στην Ιταλία και στην Ελλάδα ακριβώς τα ίδια δικαιώματα με τον Ιταλό και τον Έλληνα, μπορούμε να μιλάμε stricto sensu για πολιτικά και αστικά, όχι για ανθρώπινα δικαιώματα.

Η κατάσταση στον σημερινό κόσμο είναι σαφής: δεν επιτρέπεται σε όλους τους ανθρώπους, υπό μόνη την ιδιότητα τους ως ανθρώπων, να κατέχουν όλα τα δικαιώματα (είτε αυτά λέγονται πολιτικά και αστικά, είτε λέγονται ανθρώπινα), ανεξάρτητα από το που γεννιούνται ή το που βρίσκονται. Ανθρώπινα δικαιώματα, τα οποία θα άξιζαν πράγματι αυτό το όνομα, θα μπορούσε να χορηγήσει μονάχα ένα παγκόσμιο κράτος, προς το οποίο όλα τα άτομα θα βρίσκονταν σε άμεση και ίση σχέση, δηλαδή θα αποκτούσαν άμεσα όλα τους τα δικαιώματα απ' αυτό ως τον εκπρόσωπο ολόκληρης της ανθρωπότητας. Μόνον όποιος εκπροσωπεί ολόκληρη την ανθρωπότητα μπορεί και να θεωρήσει τον κάθε άνθρωπο υπό μόνη την ιδιότητα του ως ανθρώπου, ανεξάρτητα από φυλετικά ή εθνικά κατηγορήματα, και να του χορηγήσει ανθρώπινα δικαιώματα. Η ανυπαρξία τέτοιων δικαιωμάτων επιβεβαιώνεται άλλωστε καθημερινά από την πολιτική, νομική και αστυνομική πρακτική της ίδιας της Δύσης, η οποία, παρακάμπτοντας τις οδυνηρές λογικές συνέπειες της ίδιας της της προπαγάνδας, ασκεί τα «ανθρώπινα δικαιώματα» πάντοτε υπό την επιφύλαξη των (εθνικών, ευρωπαϊκών κ.λπ.) κυριαρχικών δικαιωμάτων.

Κάθε κυρίαρχη αρχή έχει εδώ το δικαίωμα να συλλαμβάνει ανθρώπους από άλλες χώρες μόνο και μόνο επειδή αυτοί εισέρχονται ή παρεπιδημούν δίχως άδεια στην επικράτεια της, όμως δεν έχει π.χ. το δικαίωμα να τους δέρνει, γιατί η ίδια διακηρύσσει το ανθρώπινο δικαίωμα της σωματικής ακεραιότητας - λες και η σύλληψη καθ' εαυτήν δεν αποτελεί eo ipso άρση του δικαιώματος του ανθρώπου να διαθέτει το σώμα του όπως θέλει! Με αυτήν τη συνταγή η Δύση νομίζει ότι «δύναται δυσίν κυρίοις δουλεύειν», όμως το κάνει με αντίτιμο τη λαθραία εισαγωγή των αρχών και της πρακτικής του «κράτους δικαίου» μέσα στον χώρο των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Οι παράνομοι μετανάστες απελαύνονται βέβαια σύμφωνα με τις (μεταβλητές) διατάξεις του «κράτους δικαίου», όχι όμως επειδή δεν είναι άνθρωποι, αλλά επειδή δεν είναι Γάλλοι, Έλληνες, Γερμανοί κ.λπ. Στην κρίσιμη αυτή περίπτωση αποφασιστικό αποδεικνύεται το κριτήριο της εθνικότητας κι όχι η καθιερωμένη ρητορική των «ανθρωπίνων δικαιωμάτων». Μπορεί ωστόσο να προβλέψει κανείς ότι ακόμα και αυτή η ρητορική θα υποχωρήσει, στον βαθμό όπου η Δύση θα διαπιστώσει ότι τα κηρύγματα της θα τη φορτώσουν με βάρη που δεν μπορεί να σηκώσει.

Παναγιώτης Κονδύλης

«Το αόρατο χρονολόγιο της σκέψης»

Εκδ. Νεφέλη, 1998, Σελ. 116-121

Δημοσιεύεται επίσης στο: http://anagnosmatario.blogspot.com/2007_07_01_archive.html

Αναδημοσίευση: e-keimena.gr